Alergie pokarmowe to rosnący problem w społeczeństwie. Już od dłuższego czasu mówi się nie tylko o klasycznej alergii, czyli tej IgE-zależnej, ale także o alergiach IgG-zależnych. Te drugie są trudniejsze do wykrycia. Po pierwsze dlatego, że dają objawy dość niespecyficzne i dodatkowo oddalone o kilka dni od spożycia uczulającego pokarmu. Drugim powodem jest wysoka cena testów na nietolerancje IgG-zależne. Najmniejsze panele, obejmujące około 30-40 alergenów pokarmowych to koszty od 300 do nawet 600 zł. Te zaś panele, które zawierają nawet ponad 200 różnych alergenów pokarmowych to już koszt w okolicach 2000 zł.
Czy warto robić sobie takie testy? W pewnych sytuacjach z pewnością.
Wiele chorób przewlekłych powiązanych jest ze stanym zapalnym jelita i zwiększoną przepuszczalnością błony śluzowej. Taki stan nazywamy „nieszczelnym jelitem” (po angielsku leaky gut). Niestrawione cząsteczki pokarmowe, które bez przeszkód przenikają do krwi sprawiają, że układ odpornościowy z nimi walczy i zaczyna wytwarzać przeciwciała. Z tego powodu wysnuto hipotezę, że do powstawania nietolerancji pokarmowych IgG zależnych mocno przyczynia się zespół nieszczelnego jelita.
Czym jest nieszczelne jelito i co ten stan powoduje?
Nieszczelne jelito to stan, kiedy uszkodzona jest bariera jelitowa, której zadaniem jest ochrona organizmu przed przedostawaniem się szkodliwych substancji (np. cząsteczek pokarmu, toksyn) lub mikroorganizmów do krwi.
Co może uszkadzać śluzówkę jelita i powodować rozluźnienie tej naturalnej bariery? Do najczęstszych czynników należą:
- stres psychiczny (zarówno ten przewlekły, jak i ostry),
- używki: alkohol, nikotyna, narkotyki, substancje dopingujące,
- toksyny występujące w środowisku: żywności, powietrzu czy wodzie.
- nadużywanie leków, szczególnie antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, IPP (leki na nadkwasotę w żołądku), tabletki antykoncepcyjne, leki sterydowe, czy też inwazyjna farmakoterapia np. chemioterapia w nowotworach,
- infekcje wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze w przewodzie pokarmowym,
- stan dysbiozy w jelitach (czyli nierównowaga pomiędzy bakteriami korzystnymi, a szkodliwymi),
- niewłaściwa dieta, bogata w produkty zawierające dużo konserwantów i barwników, częste używanie ostrych przypraw, czy też gliadyny zawarte w zbożach glutenowych,
- zaburzenia równowagi hormonalnej dotycząca hormonów tarczycy, estrogenów czy testosteronu.
Kiedy ścisłe połączenia między komórkami nabłonka jelitowego (ang. tight junctions) ulegają rozluźnieniu, do krwi przeniknąć mogą niestrawione łańcuchy białek, substancje odpadowe, a także drobnoustroje, grzyby lub ich szkodliwe metabolity. Powoduje to pobudzenia układu odpornościowego (a trzeba zaznaczyć, że jelita stanowią ważny jego element) i produkcję przeciwciał skierowanych przeciwko tym niepożądanym substancjom. W efekcie dochodzi do rozwijania się uogólnionego stanu zapalnego, nadwrażliwości i alergii pokarmowych oraz chorób autoimmunologicznych.
Kiedy można podejrzewać u siebie zespół nieszczelnego jelita?
Zwiększona przepuszczalność błony śluzowej jelit sprawia, że praca wielu narządów w organizmie człowieka ulega zaburzeniu.
Do jelitowych objawów należą między innymi bóle brzucha, wzdęcia, refluks, zgaga, biegunki, zaparcia.
Ze strony układu nerwowego występują takie objawy jak zaburzenia koncentracji, przewlekłe zmęczenie, zmienność nastroju, czy bezsenność.
Innymi, mniej specyficznymi objawami, które również wiążą się z tą nieprawidłowością są m.in.: zapalenie i łzawienie oczu, zapalenie zatok przynosowych, wysypka skórna, trądzik, zapalenie dróg moczowych, wahania masy ciała, bóle mięśniowo-stawowe, gorączka o nieznanym pochodzeniu, wahania ciśnienia tętniczego krwi.
Jak możemy zdiagnozować zespół nieszczelnego jelita?
Zonulina
Zonulina jest białkiem, które bierze udział w regulacji przepuszczalności śluzówki jelit i wydzielana jest przez komórki nabłonka jelitowego oraz komóki wątroby. Jest uznawana za marker integralności ścisłych połączeń między komórkami nabłonka jelita. Wysoki poziom zonuliny świadczy o zaburzeniu szczelności bariery jelitowej.
Jest ona także powiązana ze stanem zapalnym jelita, IBS, celiakią, cukrzycą typu 1, chorobą Leśniowskiego-Crohna a nawet chorobami nowotworowymi. Podejrzewa się ją także o związek z insulinoopornością.
Jak zbadać jej poziom? Zonulinę oznacza się we krwi lub w kale.
Test laktuloza-mannitol
Test ten nazywany jest też TAC (test na absorpcję cukrów). W zdrowym organizmie spożywane cukry ulegają strawieniu i wchłonięciu w postaci pojedynczych cząstek (monosacharydów) głównie w jelicie cienkim. Oligosacharydy (cukry złożone z 2-10 cząsteczek monosacharydów) w ogóle nie pojawiać się w krwi. Można wykorzystać ten fakt do diagnostyki podając do spożycia cukry, które ulegają trawieniu oraz takie, których nasz organizm nie trawi np. syntetyczna laktuloza.
Mannitol to alkohol cukrowy, który się dobrze wchłania (ale nie trawi), natomiast laktuloza jest dwucukrem złożonym z fruktozy i galaktozy i wchłania się w jelicie w niewielkim stopniu. Badane osoby dostają do spożycia wodny roztwór zawierający mieszaninę cukrów laktulozy i mannitolu, a następnie po 6 godzinach bada się stężenie obu tych związków w moczu. Oblicza się na tej podstawie wskaźnik przepuszczalności jelitowej (stosunek stężeń laktuloza/mannitol).
Wynik wskazujący na prawidłową przepuszczalność jelitową to wysoki poziom mannitolu, a niski laktulozy.
Wysokie stężenie obu związków świadczy o zespole nieszczelnego jelita świadczy. Niska wartość obu tych związków wskazuje na zaburzenia wchłaniania.
Endotoksyna LPS we krwi
LPS jest składnikiem błony komórkowej bakterii Gram(-) bytujących w naszym jelicie. Należą do nich. m.in. Enterobacteriacae, które są bakteriami gnilnymi. Przerost bakterii produkujących tą endotoksynę, a także zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej powoduje zwiększone stężenie LPS we krwi. Z tego powodu wykonywanie tego badania pojedynczo nie jest polecane, ponieważ bez zbadania innego markera przepuszczalności (np. zonuliny) nie można stwierdzić, czy przyczyną jest dysbioza jelitowa, czy też leaky gut.
Nieszczelne jelito – leczenie
Skuteczne leczenie zespołu nieszczelnego jelita jest długotrwałe i wymaga zaangażowania w różnych sferach życia.
Ważna jest poprawa diety, w której eliminujemy produkty spożywcze, które przyczyniają się do przykrych dolegliwości. Jeśli znane są nam alergeny pokarmowe wykazane w teście na nietolerancje IgG-zależne, można zastosować dietę eliminacyjno-rotacyjną. Ważna jest także jakość produktów spożywczych, wybieramy żywność mało przetworzoną, unikając nadmiaru dodatków spożywczych oraz toksyn. Należy wyeliminować lub ograniczyć do minimum cukier rafinowany oraz alkohol.
Ważnym elementem leczenia jest wsparcie wątroby, ponieważ to do tego narządu dociera najpierw krew z jelita i jest przez to mocno obciążona.
W leczeniu zespołu nieszczelnego jelita, gdy mamy do czynienia równocześnie z dysbiozą (a zazwyczaj tak jest) pomagają także odpowiednie probiotyki. Preparaty te powinny zawierać szczególnie bakterie z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Najlepiej byłoby zbadać mikroflorę jelitową poprzez pobranie próbki kału i dobrać na podstawie wyników indywidualnie probiotyk zawierający odpowiednie szczepy bakterii . W innym wypadku warto sięgnąć po dobrej jakości, przebadany wieloszczepowy probiotyk.
Unikanie przewlekłego stresu i stosowanie technik relaksacyjnych to kolejny element, który wspiera regenerację i poprawę przepuszczalności jelit.
Bibliografia:
Sturgeon C., Fasano A., Zonulin, A Regulator of Epithelial and Endothelial Barrier Functions, And Its Involvement in Chronic Inflammatory Diseases, Tissue Barriers. 2016 Oct 21; 4 (4).
Fasano A., Leaky Gut and Autoimmune Diseases, Clinic Rev Allerg Immunol (2012) 42: 71–78.
Kierkuś J., Szymańska S., Rybak A., Oracz G., Socha P., Ryżko J., Testy przepuszczalności w diagnostyce chorób zapalnych jelit, Standardy medyczne/Pediatria 6/2009: 490-493.
Lee G.O., Kosek P., Lima A.A.M i in., Lactulose: mannitol diagnostic test by HPLC and LC-MSMS platforms: considerations for field studies of intestinal barrier function and environmental, J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014 Oct; 59(4): 544-50.
Akdis C.A., Does the epithelial barrier hypothesis explain the increase in allergy, autoimmunity and other chronic conditions?, Nature Reviews Immunology volume 21 (2021): 739–751.
Shakoor Z., Al Faifi A., Al Amro B. i in., Prevalence of IgG-mediated food intolerance among patients with allergic symptoms, Annals of Saudi MedicineVolume 36, Issue 6, November 2016: 386-390.
